Ҷомеаи шаҳрвандӣ дар Тоҷикистон роҳи тӯлонии рушдро тай намудааст — аз шаклҳои суннатии худташкилдиҳии ҷамъиятӣ то ташкилотҳои ғайриҳукуматии муосир (ТҒҲ), ки фаъолона дар ҳалли масъалаҳои иҷтимоӣ, иқтисодӣ ва сиёсӣ иштирок мекунанд.
Решаҳои таърихӣ
Анъанаҳои ҷомеаи шаҳрвандӣ дар Тоҷикистон ба таърихи амиқ мерасанд. Шаклҳои ҳамдигарёриҳо, ба монанди ҳашар, шӯроҳои маҳалла, ҷамъомад ва гаштак, унсурҳои муҳими ҳаёти ҷамъиятӣ буданд, ҳанӯз то давраи шӯравӣ. Сарфи назар аз маҳдудиятҳо, ҳатто дар давраи шӯравӣ сохторҳои ҷамъиятӣ, ки нақши иҷтимоӣ мебозиданд, фаъолият мекарданд — пионерия, комсомол, иттифоқҳои касаба.
Рушди муосир
Баъд аз соҳибистиқлолӣ дар соли 1991, сарфи назар аз душвориҳои ҷанги шаҳрвандӣ, ташаккули фаъолонаи ТҶШ-и мустақил оғоз ёфт. Шумораи ТҒҲ-ҳои ба қайд гирифташуда хеле афзуд: аз 300 адад дар соли 1997 то зиёда аз 2700 то миёнаи солҳои 2000. Имрӯз дар Тоҷикистон садҳо ташкилот фаъолият мекунанд, ки дар соҳаҳои зерин кор мекунанд:
- ҳуқуқи занон ва баробарии гендерӣ,
- фаъолияти ҳуқуқбунёд,
- маориф ва фарҳанг,
- кӯмак ба ҷомеаҳои деҳот ва хоҷагиҳои деҳқонӣ,
- экология,
- ташаббусҳои ҷавонон.
Нақш ва саҳм
ТҶШ саҳми муҳимеро дар рушди кишвар мегузоранд. Онҳо:
- кӯмаки башардӯстона ва иҷтимоӣ мерасонанд,
- дар муколамаи сиёсӣ иштирок мекунанд,
- иҷрои стратегияҳои миллӣ (масалан, Стратегияи коҳиши фақр)-ро мониторинг мекунанд,
- бо ташкилотҳои байналмилалӣ ва давлат ҳамкорӣ мекунанд.
Ба шарофати онҳо дар кишвар лоиҳаҳо дар соҳаи тандурустӣ, маориф, ҳуқуқи инсон ва рушди устувор амалӣ мешаванд. Ташкилотҳо аксар вақт миёнарав байни ҳукумат ва ҷомеа мешаванд.
Дастгирии давлатӣ ва ҳамкорӣ
Аз аввали солҳои 2000 наздикшавӣ байни сохторҳои давлатӣ ва ҷомеаи шаҳрвандӣ мушоҳида мешавад. Дар соли 2007 Шӯрои миллии рушд таъсис ёфт, ки ба таркиби он намояндагони ҳукумат, парлумон ва ТҒҲ дохил шуданд. Дар маҳалҳо мақомоти маҳаллӣ низ бисёр вақт ТҶШ-ро дастгирӣ мекунанд.
Қувват ва заъфҳо
ТҶШ дар Тоҷикистон як қатор қувватҳои муҳим доранд: онҳо ба анъанаҳои худташкилдиҳӣ ва ҳамдигарёриҳо такя мекунанд, кормандони соҳибихтисос доранд, дар посух ба мушкилоти иҷтимоӣ чандир ҳастанд ва дар ташаккули рӯзномаи давлатӣ фаъолона иштирок мекунанд — бахусус тавассути муколама бо ҳукумат оид ба масъалаҳои коҳиши фақр, ҳуқуқи инсон ва рушди устувор. Ҳамкорӣ бо шарикони байналмилалӣ иқтидори институтсионалиро тақвият бахшид, ва фаъолияти онҳо дар сатҳи маҳаллӣ ба баланд шудани эътимод ва иштироки шаҳрвандон, махсусан дар ҷомеаҳои деҳот мусоидат мекунад.
Заифиҳои онҳо ин аст, ки ТҶШ малака ва таҷрибаи кофӣ дар ҷалби маблағ надоранд. Кормандони ташаббускору омӯзонидашудаи идоракунӣ намерасад, ки барои банақшагирии дарозмуддат зарур аст. ТҶШ-и Тоҷикистон манобеи маҳдуд ва заминаи моддии заиф доранд, илова бар ин, на ҳамеша ҷомеа ба онҳо эътимод дорад.